از گرجستان به دهکده‌ای در شمیران؛ انگشتر یاقوت و زمرد «خازن‌الدوله» نشانه چه بود؟
تاریخ انتشار: ۳۰ دی ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۸۹۳۲۲۳
امامزاده صالح (ع) را اگر ۱۰ کیلومتر به سمت شرق بروید به یکی از محله‌های بخش شمیران می‌رسید که سوهانک نام دارد. احتمالاً بار‌ها درباره آب و هوای مناسب سوهانک و جاده لشکرک و گردنه قوچک در نزدیکی آن خوانده و شنیده‌اید، اما این‌بار می‌خواهیم به سوهانک به‌عنوان یکی از پستو‌های تاریخ قاجار سرکی بکشیم.
به گزارش همشهری آنلاین، سوهانک، جایی که به‌عنوان تفرجگاهی مهم برای فتحعلی شاه قاجار مطرح بوده.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
اما این زن یا همان خازن‌الدوله که بود؟ چرا به این نام ملقب شد؟ او چه اهمیتی در تاریخ شمیران دارد؟ پاسخ پرسش‌هایی از این دست را با گذری بر برخی کتاب‌های تاریخ و جغرافیای تاریخی شمیران خواهیم یافت.
پیش از این هم در صفحه «تاریخ شفاهی» از اهمیت محله‌های شمیران برای شاهان قاجار نوشته‌ایم؛ اینکه آب و هوا و همچنین موقعیت جغرافیایی این محله‌ها، مردان قجر را به آنجا می‌کشانده و همین رفت و آمد‌ها باعث می‌شده آنها که علاقه وافری هم به تجدید فراش داشتند، از میان اهالی این مناطق دخترانی نیز برای همسری برگزینند. قصه این‌بار، اما متفاوت است.
رضاقلی‌خان هدایت در جلد نهم از کتاب «روضه‌الصفای ناصری» خودش بار‌ها از عیش و شکار‌های فتحعلی‌شاه قاجار در سوهانک می‌نویسد.
وقتی فتحعلی‌شاه برای شکار و استراحت در میانه‌های قرن سیزده خورشیدی به کشتزار‌ها و باغ‌هایی قدیمی سوهانک مانند «دره پولاد وحش»، «باغ حدیقه»، «جهان‌بخش»، «بند تله‌هرز»، «بیدستان» و... می‌رفت متوجه شد که این دهکده، محل بسیار مناسبی است برای اینکه چهل و یکمین همسرش را برای اقامت به آنجا ببرد. البته آنها که هم‌اکنون در شهرک‌های جداشده از سوهانک مانند شهرک نفت، شهرک شهیدمحلاتی، شهرک کارکنان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، شهرک قائم، شهرک ابوذر و شهرک کوثر زندگی می‌کنند به خوبی می‌دانند که سوهانک امروز ربط چندانی به سوهانک ماجرای فتحعلی‌شاه و خازن‌الدوله ندارد. اما این زن که بود و چگونه سر از دربار قاجار و سوهانک درآورد؟
وقتی آقامحمدخان قاجار در سال ۱۲۱۱ ه. ق. به تفلیس حمله کرد، احتمالاً نمی‌توانست حدس بزند یکی از دختران مسیحی که با خود به اسارت می‌آورد، در آینده‌ای نزدیک تبدیل به یکی از معتمدان دربارش خواهد شد. «گلبدن خانم» از جمله مسیحیان گرجی بود که در تفلیس به اسارت درآمد و در اختیار خاندان حاجی ابراهیم خان اعتمادالدوله شیرازی قرار گرفت. فرزند حاجی ابراهیم خان، اسدالله خان او را تصاحب کرد و در سلک کنیزان خود درآورد. با دستگیری اعتمادالدوله و فرزندانش به دستور فتحعلی شاه، اموال این خاندان که شامل کنیزان نیز می‌شد به تصرف شاه درآمد.
گلبدن خانم از جمله این کنیزان بود که به خدمت مادر شاه، مهدعلیا گماشته شد. با فوت مهدعلیا، شاه به همسران خود پیشنهاد داد تا یکی را از میان خود برای اداره امور حرم انتخاب کنند. همسران شاه در پاسخ به پیشنهاد شاه از او خواستند تا از میان کنیزان مهدعلیا یکی را به این سمت برگزیند و گلبدن خانم انتخاب شد. مسئولیت گلبدن، صندوقداری خزائن و اداره امور مالی حرمخانه بود. در یکی از کتاب‌های تاریخ قاجار می‌خوانیم: «آنچه نقود و اجناس جواهر و ... در صندوقخانه مبارکه بود متصرف گردید. تمام حرمخانه در اطاعتش بودند. از مواجب، لباس، انعام و بخشش به هر کس هرچه می‌رسید به توسط او داده می‌شد».
گلبدن خانم که حال صندوقدار خوانده می‌شد در امر صندوقداری و امانتداری بسیار موفق بود. به هیچ‌وجه جواهر و کالایی را بدون اجازه فتحعلی شاه به کسی واگذار نمی‌کرد. علاوه بر آن اجازه دخول و خروج افراد به حرمخانه از سوی او صادر می‌شد. انگشتر یاقوت گلبدن به منزله اجازه ورود و انگشتر زمردش به منزله اجازه خروج افراد محسوب می‌شد. مهر او در این دوره چنین بود: «معتبر در ممالک ایران»، «قبض صندوقدار شاه جهان». تدبیر در اداره امور حرمخانه و صندوق خزائن موجب علاقه شاه به گلبدن خانم شد و او را به عقد خود درآورد و بر اعتبارش افزود. او از سوی شاه ملقب به خازن‌الدوله شد. مهر شخص شاه هم نزد او نگهداشته می‌شد.
گلبدن خانم از فتحعلی‌شاه ۲ پسر به نام‌های بهمن میرزا بهاءالدوله و سیف‌الله میرزا داشت. او پس از مرگ همسرش در دوره محمد شاه نیز از ارج و قرب برخوردار بود و از جمله زنانی بود که در حضور شاه اجازه نشستن داشت، اما دیگر سمتی در دربار نداشت. پس از سفر زیارت خانه خدا به دربار بازگشت و پس از مدتی درگذشت.
از جیب خلیفهاقامت خازن‌الدوله در سوهانک شمیران، باعث شد که این زن پرنفوذ در درباره قاجار، نگاهی متفاوت به شمال تهران داشته باشد. او که دستش به خزانه بود و می‌توانست برای برخی امور از جیب خلیفه هزینه کند ساخت و مرمت برخی بنا‌های مذهبی و تاریخی را در دستور کار خود قرار داد. وقتی ازآبادی‌های رندان و سنگان می‌گذشت و بقعه‌های ویران امامزاده داود (ع)، امامزاده عمادالدین پدر امامزاده داود (ع) و امامزاده علاءالدین و امامزاده قاسم و امامزاده عقیل برادران امامزاده داود (ع) را می‌دید به این فکر می‌کرد که برای مرمت این بقعه‌ها باید فکری کند. از این‌رو بود که تصمیم گرفت در سال ۱۲۴۸ بقعه امامزاده داود (ع) را که در دوران صفویه ساخته شده، اما به ویرانه‌ای تبدیل شده بود مرمت کند.
در برخی منابع نوشته‌اند که بقعه امامزاده داود (ع) در دوران فتحعلی‌شاه توسعه‌یافته است، اما اغلب به نقش خازن‌الدوله در این امر اشاره‌ای نکرده‌اند.
منبع: فرارو
کلیدواژه: قاجاریه امامزاده داود فتحعلی شاه
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت fararu.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فرارو» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۸۹۳۲۲۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
(تصاویر) «قبرستان ممنوعه تهران» کجاست و مدیریت آن با چه کسانی است؟
قبرستان ممنوعه تهران، که با نام قبرستان دولاب نیز شناخته می‌شود، یک‌گورستان قدیمی مربوط به مسیحیان است. در واقع این قبرستان باغی بزرگ در اتوبان شهید محلاتی، بین خیابان‌های شهید رضایی و مستفیذ است که در میان اهالی به نام قبرستان «دولاب» شناخته می‌شود. این گورستان محل دفن مسیحیان کشورهای فرانسه، ایتالیا، روسیه و لهستان است که در سال‌های دور در ایران زندگی می‌کردند و در این کشور نیز از دنیا رفته‌اند. تعدادی از این افراد سرباز و بخشی دیگر افراد غیرنظامی بوده‌اند که در بین آنها اشخاص مشهور نیز دیده می‌شود.
به گزارش همشهری آنلاین، افرادی که در این قبرستان به خاک سپرده شده‌اند، ملیت‌های مختلفی دارند. ملیت هر فرد با یک پرچم بر روی قبر مشخص شده است. بر روی سنگ قبرها نیز علائمی چون صلیب یا تصویری از یک بانوی غمگین دیده می‌شود. افرادی که در این قبرستان آرمیده‌اند، سربازان گمنام روسیه و لهستانی‌هایی هستند که در جنگ جهانی دوم در راه برگشت به وطن جانشان را از دست داده‌اند. تعدادی از قبرها نیز مربوط به کنت‌های فرانسوی، شاهزاده‌های گرجی و پزشکان دربار قاجار و پهلوی است. افراد مشهوری مانند «اوانس اوگانیانس» اولین کارگردان سینمای ایران و موسس اولین مدرسه بازیگری در ایران، «شاهین سرکیسیان» موسس تئاتر مدرن در ایران، «کنت دو مونت فرت» اولین رئیس پلیس ایران، «ولادیسلاو هورودکی» معمار اهل لهستان، «ولادیمیر گاردایستکی» معمار ایستگاه راه‌آهن تهران، «آلفرد ژان بانیست لومر» موسیقی‌دان نظامی فرانسوی مربوط به دوران ناصرالدین‌شاه قاجار که نخستین سرود ملی ایران را ساخت، «دکتر کلوکه» پزشک فرانسوی محمدشاه قاجار و «دکتر تولوزان» پزشک مخصوص ناصرالدین شاه که از جمله اقدامات او در ایران می‌توان به بهداشت عمومی و تشکیل مجلس حفظ‌الصحه اشاره کرد.
این محدوده در گذشته‌های دور زمین کشاورزی بود که بعدها تبدیل به قبرستان شد. اولین فردی که در این منطقه به خاک سپرده شد، دکتر «کلوکه» پزشک اختصاصی محمدشاه و ناصرالدین‌شاه قاجار بود. «کلوکه» در سال۱۸۵۵ در این خاک دفن شد. بعدها دکتر تولوزان، یکی از پزشکان فرانسوی دربار قاجار، زمین‌های این منطقه را خرید و آن را به گورستان مسیحیان مقیم تهران تبدیل کرد. بخش‌های مختلف این گورستان توسط سفارت‌های فرانسه، ایتالیا و لهستان خریداری شد و اکنون آنها این محل را مدیریت می‌کنند.
قبرستان دولاب بیش از ۷۵ هزار مترمربع مساحت دارد و دارای ۵ بخش مختلف است. هرکدام از این بخش‌ها ورودی جداگانه‌ای دارند. در میان قبرستان نیز یک خیابان وجود دارد که این ۵ بخش را به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم می‌کند. سه بخش کاتولیک، ارتدوکس و ارامنه گریگوری در قسمت شرقی و دو بخش ارامنه کاتولیک و آشوری‌های کلدانی در قسمت غربی قبرستان دولاب قرار دارد. بزرگ‌ترین بخش قبرستان دولاب مربوط به ارامنه است که حدود ۴۴ هزار مترمربع را در برمی‌گیرد. اغلب افرادی که در این بخش مدفون شده‌اند، ارامنه ایرانی هستند که در بین آنها افراد نامی و سرشناسی چون شاهین سرکیسیان، آرام گارونه، اسرائیل ساهاکیان، زورا ساگینیان، مارکار قارابگیان، نیکلای لاوری و نیکوکاران درمانگاه خیریه آودیسیان دیده می‌شوند. قدیمی‌ترین سنگ قبر این بخش مربوط به سال ۱۳۷۵ است. پس از آن تدفین در این قبرستان از طرف شهرداری تهران ممنوع اعلام شد.
مسیحیان ارتدوکس در بخش ارتدوکس‌های قبرستان دولاب دفن شده‌اند که از مشهورترین آنها می‌توان به نیکولای مارکف معمار و آنتوان سوروگین عکاس اشاره کرد. این افراد هر دو روسی بوده‌اند و اصالت گرجی داشتند. در قسمت ورودی این بخش یک آرامگاه دیده می‌شود که با معماری گرجی و به شکل کلیسا ساخته شده است. این آرامگاه به مینادورا خوشتاریا، همسر آکاکی خوشتاریا تعلق دارد. آکاکی خوشتاریا تاجر گرجی است که امتیاز استخراج نفت شمال ایران را از دربار قاجار دریافت کرده و در این منطقه مشغول فعالیت بود. همچنین قسمت دیگری از قبرستان دولاب، که با عنوان ترسناک‌ترین بخش شناخته می‌شود، مربوط به ۲۶ مهندس ایتالیایی است. مهندسین معدنی که در سال‌های ۱۹۳۶ تا ۱۹۴۳ در ایران کار می‌کردند و همین‌جا جان خود را از دست دادند. قبرهای این افراد در زیرزمین و لای دیوارها قرار دارد و سنگ قبر آنها نیز به صورت ایستاده دوتادور این دیوارهای نصب شده است.
در واقع برای ورود به این بخش باید از میان مردگانی ایستاده عبور کنید که کمی ترسناک است. از سوی دیگر حدود ۱۴هزار و ۲۰۰ مترمربع از قبرستان متعلق به کاتولیک‌هاست. در این بخش قبر افراد مشهوری چون دکتر کلوکه، دکتر جمشید اعلم و ولادیمیر گاردایستکی دیده می‌شود. اکنون قبرستان ممنوعه توسط سفارت‌خانه‌های مربوطه مانند روسیه، لهستان، فرانسه و شورای خلیفه‌گری ارامنه مدیریت می‌شود. یک خانواده در این قبرستان زندگی می‌کنند که نگهبانی از قبرستان را بر عهده دارند.
سایر اخبار
حقوق کدام یک از ایثارگران در سال ۱۴۰۳ افزایش داشت؟